ప్రమద
సంస్కృత ప్రొఫెసర్ అయిన దళిత బాలిక – డా. కుముద్ పావ్డే
-నీలిమ వంకాయల
సామాజిక అడ్డంకులను ధిక్కరించి ఉన్నత స్థానాన్ని సాధించిన వ్యక్తుల కథలు ఎప్పటికీ స్ఫూర్తిదాయకంగా నిలుస్తాయి. డా. కుముద్ పావ్డే ఒక దళిత బాలిక నుండి సంస్కృత పండితురాలిగా మారిన అద్భుతమైన ప్రయాణం అలుపెరగని సంకల్ప శక్తి కి నిదర్శనం.
కుముద్ 1938 లో ఉత్తర భారతదేశంలోని ఒక మారుమూల గ్రామంలో మహర్ కులానికి చెందిన దళిత కుటుంబంలో జన్మించారు. వివక్షతో బహిష్కరణను కొనసాగించే సమాజంలో పెరిగిన ఆమె విద్యను కొనసాగించడంలో అనేక అడ్డంకులను ఎదుర్కొంది. అయినప్పటికీ, ఆమె అచంచలమైన సంకల్పం, తల్లిదండ్రుల తిరుగులేని మద్దతుతో ముందుకు సాగింది.
చిన్న వయస్సులో అందరూ తాగే బావి నుండి నీళ్ళు తాగేందుకు ప్రయత్నించి నపుడు అవమానం ఎదుర్కొంది. హల్దీ కుంకుమ వేడుకల్లో పాల్గొనేందుకు అనుమతి లభించలేదు. కానీ పాఠశాలకు వెళ్ళడం ఎప్పుడూ మానలేదు. ఆమె తెలివితేటలు త్వరలోనే బయటపడ్డాయి. పాఠశాల మొత్తంలోనే మొదటి స్థానంలో నిలిచింది. కళాశాల లో సంస్కృతంలో రాణించడం ప్రారంభించింది. ఆ సమయంలో నాగ్‌పూర్‌లోని హిస్‌ లాప్ కాలేజీలో నిరుపేద పిల్లలకు నైట్‌స్కూల్‌లు నడుపుతున్న ఆదర్శప్రాయమైనయువ ఉపాధ్యాయుడు మోతీరామ్ పావ్డే పేద పిల్లలకు బోధించడానికి యువ ఉపాధ్యాయుల కోసం వెతుకుతున్నాడు. కుముద్ పేరును అతనికి ఎవరో సూచించారు. కుముద్ అతని తో కలిసి పని చేయసాగింది. కుటుంబాల నుంచి హింసాత్మక వ్యతిరేకత ఎదుర్కొ న్నప్పటికి వారిరువురూ ప్రేమ వివాహం చేసుకున్నారు. మోతీరామ్ అగ్రకులస్థుడు అయినప్పటికి స్వయంగా స్వాతంత్య్ర సమరయోధుడు, అంబేద్కర్ భావజాలాన్ని కలిగి ఉన్నవాడు. తన కుటుంబం యొక్క వ్యతిరేకతను ధైర్యంగా ఎదుర్కొని కుముద్ కు అండగా నిలిచాడు. కుముద్ భారతీయ భాషల పై, ప్రత్యేకించి గొప్ప సాహిత్య, ఆధ్యాత్మిక వారసత్వానికి ప్రసిద్ధి చెందిన, ప్రాచీన భారతీయ భాష అయిన సంస్కృతం పై మక్కువ పెంచుకుంది. సంస్కృతంలో పట్టు సాధించడానికి సామాజిక అసమానతలు, పరిమిత అవకాశాలను ఆవిడ అధిగమించి అట్టడుగు నేపథ్యం యొక్క శృంఖలాలను బద్దలు కొట్టడానికి తనను తాను అంకితం చేసుకుంది.
సంస్కృత పండితురాలు కావడానికి కుముద్ పావ్డే ప్రయాణం సవాళ్లతో కూడు కున్నది. సాంప్రదాయకంగా అగ్రవర్ణ బ్రాహ్మణులు ఆధిపత్యం చెలాయించే రంగంలో ఒక దళిత అమ్మాయి రాణించలేదు అని నమ్మేవారి నుండి, వివక్ష, శత్రుత్వాన్ని ఎదుర్కొంది. అయినప్పటికీ, ఆమె ఆకాంక్ష, ఎలాగైనా నేర్చుకోవాలనే పట్టుదల ఆమెను ముందుకు నడిపించింది. సంస్కృతంలో డిగ్రీ హోల్డర్ అయినప్పటికీ ఉద్యోగం పొంద లేకపోయింది. ఇంటర్వ్యూలలో, విశ్వవిద్యాలయ అధికారులు ఆమెకు, “మేముమిమ్మల్ని నియమించుకుంటే, మాకు విద్యార్థులు లభించరు” అని చెప్పేవారు. ఆమె వివాహం చేసుకుని, దళితేతర ఇంటిపేరును సంపాదించుకున్న తర్వాత మాత్రమే ఉపాధ్యాయు రాలిగా పేరు గాంచింది.
అలసిపోని కృషి, అచంచలమైన అంకితభావం ద్వారా, ఆమె తన సంస్కృత నైపుణ్యాలను మెరుగుపరుచుకుంది, పురాతన గ్రంథాలను పరిశోధించి, గొప్ప పండితు రాలుగా ఉద్భవించింది.
సంస్కృతంలో దళిత బాలికగా డా. కుముద్ పావ్డే సాధించిన విజయాలు సామాజిక నిబంధనలను సవాలు చేయడమే కాకుండా అట్టడుగు వర్గాలకు చెందిన ఇతరులకు పెద్ద కలలు కనడానికి, గొప్పతనాన్ని సాధించడానికి మార్గం సుగమం చేసింది. విద్య, విజ్ఞానం అనేవి కులం, సామాజిక దురభిమానాల అడ్డంకులను కూల్చివేయగలవని రుజువు చేస్తూ, అట్టడుగున ఉన్న, వివక్షకు గురైన అసంఖ్యాక వ్యక్తులకు ఆమె చేసిన ప్రయాణం ప్రేరణగా ఉపయోగపడుతుంది. ఆమె ఆత్మకథ దళిత స్త్రీల దోపిడీ సమస్య లను చర్చిస్తుంది. ఆమె నేషనల్ ఫెడరేషన్ ఆఫ్ దళిత్ ఉమెన్ వ్యవస్థాపక సభ్యురాలు కూడా.
అట్టడుగు వర్గాలకు సాధికారత కల్పించడం యొక్క ప్రాముఖ్యతను గుర్తిస్తూ, దళిత పిల్లలకు విద్యావకాశాలను సృష్టించేందుకు, వారి కలలను భయం లేకుండా కొనసాగిం చేలా ప్రోత్సహిస్తూ డా. పావ్డే చురుకుగా పనిచేసారు. స్కాలర్‌షిప్‌లు, మెంటర్‌షిప్ ప్రోగ్రామ్‌లు, అవగాహన ప్రచారాలతో సహా ఆమె కార్యక్రమాలు అనేక మంది వ్యక్తుల జీవితాలను మార్చాయి.
డా. కుముద్ పావ్డే విద్యారంగంలో వ్యక్తిగత విజయాలకు మించి సంస్కృత సాహిత్యం, వ్యాకరణం, తత్వశాస్త్రంలో ఆమె చేసిన అద్భుతమైన పరిశోధన ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఉన్న పండితుల నుండి ప్రశంసలను పొందింది. ఆమె ప్రచురణలు¸ ఉపన్యాసాల ద్వారా, సామాజిక, మేధో సాధికారత కోసం ఒక భాషగా సంస్కృతం ఉపయోగించబడని సామర్థ్యాన్ని వెలుగులోకి తెచ్చింది. నాగ్‌పూర్ మహావిద్యాలయాలచే సంస్కృత పండితురాలిగా ప్రకటించబడి చివరకు అమరావతిలోని ప్రభుత్వ కళాశాల నుండి సంస్కృత విభాగాధిపతిగా దశాబ్దాలుగా బోధించిన తరువాత పదవీ విరమణ చేసింది.
ఆమె అఖిల భారత ప్రగతిశీల మహిళా ఉద్యమం, దళిత మహిళల జాతీయ సమాఖ్యలో సభ్యురాలిగా మారింది. కులాంతర వివాహ ప్రచారం చేస్తూనే ఉంది. అలాంటి 300 సంఘాలను సులభతరం చేసింది. “వేదాలు, ఉపనిషత్తుల పేరుతో రాజకీయాలు చేసే వారికి గ్రంథాల గురించి అవగాహన ఉండదు. వాస్తవానికి ప్రజలను అజ్ఞానంగా ఉంచాలనే ఆలోచనతో ఉంటారు కాబట్టి గ్రంథాలు వాస్తవానికి ఏమి వెల్లడి స్తాయో, అవి ఎంత విముక్తి కలిగిస్తాయో వారు తెలుసుకోరు.” అని పావ్డే చెబుతూ ఉండేవారు.
సమ్మిళిత విద్యకోసం కులఆధారిత అడ్డంకులను తొలగించడానికి అవిశ్రాంతంగా కృషి చేసిన డా. పావ్డే 31 మే 2023 లో దివంగతులయ్యారు. ఆమె ప్రయాణం సమాజం లోని సభ్యులందరికీ విద్యావకాశాలు సమానంగా ఉన్నప్పుడే ఆ సమాజం నిజమైన మేథో పురోగతిని సాధించగలదని గుర్తు చేస్తుంది.
*****
నీలిమ వంకాయల స్వస్థలం అమలాపురం. M.Sc., M.A., B.Ed. చేశారు. వృత్తి రీత్యా టీచర్. కథలు, అనువాదాలు రాయడం ప్రవృత్తి. బాలల్లో విలువలు పెంపొందించే ఆటలు, ఆడియో విజువల్స్ తయారు చేశారు.